Орхонпа Ениҫей ҫырӑвӗнче ку сасӑ валли ак ҫак палл? сем пур:
и (ч I
4. 1. Анлаутри тӗрӗк чӗлхинчи I сасӑ чӑваш чӗлхинч т (—1) сасса кирек хӑш уҫӑ сасӑ умӗнче те тӳрре килетЯ ав. тӗр. \&} «жере6енок»~чӑв. тиха (ггаш. венг. сзхкб «я»
ребенок» (Ряс ИФТЯ, 138)—тут. тай; —»— 1атаг, 4ати'г «кровеносный сосуд, жила>*
чӑв. тымар ~тут. тамыр; —»— Ьапу «зерно, злаки, хлеб»^чӑв. тырӑ~тут. тар^ —»— ^аӑ «внешний вид, наружная сторона» ~чӑв. щ
тол~туи. тыш;. —»— Ьег-у Иг- «бежать, убегать»^чӑв. тар; тут. тез;
»— £ия, Ьо% «соль» ~чӑв. тӑвар~?гут. тоз;
—»— щ» «юновидение, сон, грезы»~чав. телек~тут. ЩШ —»— Шйп «дьш

«чӑв. тӗтӗм~\тут. тетен т. ыт. те. Ҫакна та асӑрхаса юлас пулать. Венгр чӗлхине кШ
пӑлхар-чӑваш сӑмахӗсен пуҫламӑшӗнче те янӑравсӑр сйщ
тӑрать:
Чӑвашла сӑмах <ав. тӗр. »аЬ «слово» + так (Редактор хушниК
венг. Шб<чӑв. тылӑ-тут. талкы; венг. йпо<чӑв. тына^тут. тана.
4. 2. Орхонпа Енисей ҫырӑвӗнче янӑравлӑ ӑ сасӑ валлк
икӗ паллӑ пулнӑ
<*), X (=сГ)
айад^чӑв. #ра, Н V ^ е<1£и~чӑв. ырӑ т. ыт. те.
Урӑх чӗлхесенчен кӗнӗ янӑравлӑ хупӑ сасӑпа пуҫлана-кан сӑмахсем чӑваш чӗлхинче янӑравсӑр т (={) хупӑ сасӑ-па пуҫланаҫҫӗ:
ав. тӗр. <1ӑгс1 (<перс. ^{р) «боль, недуг, болезнь, страда-ние, мука, мучение»~чӑв. терт ~тут. дэрт;
— »— ӑауШЪ (<ара6. ^«счастье, удача, благо-получие» Щ чӑв. тивлет Ц тут. дэулет «богатство, достоинство»;
—»— <Цп} араб. тут. дин;
»— <1оз1 (<перс. С тут. дус;
—.»— Лиӑтап (<перс. ^-^) «враг, неприятель, про-тивник»^чӑв. тӑшман~?гут. дошман;
«вӗра, религия» ~чав. тен З^) «друг» ~чав. одҫ
«мир, свет»~чав. тенче
— » —
сГйпза (<араб. тут. донья;
ӑитйвЬ ((<перс. _р) «правда, истина»~чӑв.
тӗрӗс^тугт. дерес т. ыт. те. Перс чӗлхинчен кӗнӗ сӑмахсен вӗҫӗнчи О чӑваш чӗл-хинче тухса ӳкет:
перс. пуст «кожа, шкура»>чӑв. пус «копейка»;
перс. дорост >чӑв. тӗрӗс;
лерс. С-> дуст>чкв. тос || тус;
^^1^Ь«^Ь «память, воСпоминание» + глагол-свяака «есть»)>чӑв. йӗтес;
перс перс
аст—
^ сар бӑнт>ч&в. сорпан II сурпан;
перс. ! остад> чӑв. асгбц:
перс! »'>^>_Р дэрхаст «просьба, требование, проше-ние»>чӑв. тархас(шӑн) «пожалуйста». Вырӑс чӗлхинчен кӗнӗ сӑмахсенче те пӗтмӗшри -ст сасӑ ҫыпҫӑнчӑкӗнчен т сасӑ чӑваш чӗлхинче ҫухалать: выр. без еести>чӑв. песвеҫ; выр. крест>чӑв. хӗрес; выр. артист>
4. 207,
49
48
■
арттис; выр. арест>ч*в. арес; выр. честь>чав. чЩ г) сасӑпа пӗтекен япала ячӗсен камӑнлӑх категорийӗн выр. власгь >чӑв. в(ӑ)лаҫ; выр. леасгь>чӑв. маҫ т. ыт. те,
Яку!г чӗлхинче те сӑмах пӗтмӗшӗнчи т сасӑ ҫухалн* 3-мӗш ҫӑпат* формине тунӑ чухне те I сасӑ 2'Б' сасса ку-
куратпар, анчах унта сонорсем хыҫҫан таракан т саса » тухса ӳкме пултарать: як. нуобас || нуомасКвыр. новощ як, еремуен<выр. ремонт; як. эбээкинэс<выр. обязӑнносц як. эри$нкэс<выр. редкость; як. ^сгсгшр <выр. сшш як. яуук<выр. пункт; як. сыаннас<Свыр. ценность т. ыт,$ Сӑмах вӗҫӗнчи г сасӑ ытга тӗрӗк чӗлхисенче те ҫухал пултарать, сӑмахран, узбек чӗлхинче (Кон ГСУЛЯ, 49).
4. 3. Сӑмах пуҫламӑшӗнче ав. тӗр. £>чӑв. ч ^'ӑ'}3 Авалхи тӗрӗк чӗлхинчи сӑмах пуҫламӑшӗнче тӑрав| / саюӑ чӑваш чӗлхинче^ӑ' сасса пуринчен ытла тутасӑр* лакан сасӑсем умӗнче куҫалъ:
ав. тӗр. ОД-ауй, <;адгуи, «курица»~чӑв.ЩчШ
тут. тавык;
—»— 1агтад1ап- «разветвляться, распадаться, раа
диться» ~чӑв. чармаклан^тут. тармаклан; —4а$ «камень»«чӑв. чул, чол (танл.: ҫыру-мси сДауип (<*Шауип)«халха-монг. чолу^чщ (ВлСГМЯ, 145) ;|р —»— Шс- «устанавлйвать, втыкать, водружаггь»^чӑв. |1 —»— Ш «язык»~чӑв. чӗлхе ~ тут. тел; Щй— Ш&ӑ «ломать, кусок, полоека»^чӑв. чӗлӗ: ҫщ чӗлли;
—» — йпк «живой»^чӑв. чӗрӗ; ав. тӗр. Ир йп$«ч1
чӗп-чӗрӗ~тут. тере; —»— йг «колено» «чӑв. чср: чӗркуҫҫи~тут. тез;
—»— Шге-, Шп- «дрожать, трепетать»^чӑв. чӗтре,. $ гере;
- йгпа^ «когти, ногти» ^чӑв. чӗрне~тут. тырнан; —»— йп «дыхание, дух»^чӑв. чӗм~\тут. тын. Чӑваш литература чӗлхиячи т (~ I) сасӑ вирьял калаҫ вӗсенче ч~('Ъ' саеса куҫма пултарать: чӑс~тӑс, чӗщ тӗнче, хочӑш~хутӑш, Чрщек~т§шек. ^ И
4. 4. Анлаутри ав. тӗр. £->чӑв! р- ^=^: тут. тэн 4щ плоть»«чӑв. ра«; ҫан-ҫурӑм; пушк., тут. гегг, кӑрк. Ш чӑв. ҫавӑ; чӑв. г##0/? «вывернуть»^чӑв. ҫавӑр «повернуть» тут. тугэрэк, пушк. туцэрэк «кру$лый»~чЩв. ҫавра т. ьиг.|
4. 5. Ауслаутри ав. тӗр, -*>чӑв. -ҫ ( ав. тер. Ьи1 «бедро»«*чӑв. пӗҫ(ӗ)~душк. бот.
Л% н-, р- сасӑпа пӗтекен глаголсен курса иртнӗ вӑхӑч
3-мӗш сӑпачӗ цулнӑ чух ҫурма янӑравлӑ т (=ӑ) сасӑ*
V ^-#2.') сасса куҫать: пулдам — ■ пул Ощ 1
ҫать: - - хуВ'1'ӗ; ят — яП'2'ӗ, сӗт — сӗВ'2'ӗ т. ыт. те. М. Рясянен ав. тӗр. I сасӑ чӑв. \'ь' сасса куҫнине
ав. фӗр. ҫ сасӑ чӑв. ав. тӗр. $ сасӑ чав. ӑ сасса куҫнйпе ҫыхӑнтарать. Тен, ҫак сасӑ куҫӑмӗ Дунай пӑлхарӗсен чӗл-хинчех вӑй илнӗ, мӗншӗн тесен венг. св1к6*«жеребенок»
чӑв. 1'1ха сӑмаха тӳрре килет, тет вӑл хӑйӗн фонетикияче (РясИФТЯ, 138). Кӑна хирӗҫ ним каламалли те ҫук.
4. 6. Сӑмах варринчи ав. тӗр. £>чӑв. О 2'
v
ав. тӗр. }хЫ, )НИ, ]Шу «острый» ~чӑв. ҫивӗВ'2'ӗ^тут.уткен;
ав. тӗр. }еЫ «семь»^чӑв. ҫиО'2'ӗ—тут. йиде, щиде; танл. пӑлх. ^>/Оий.. )Щк
4. 7. Вырӑс чӗлхинчен кӗнӗ сӑмахсен пуҫламӑженче малти ретри уҫӑ сасӑсем умӗнче тӑракан т (=1) сасӑ та чӑ-ваш чӗлхинче ч ( = ('£') сасса куҫа^ть: тесло>чӑв. чусла, тесто>чӑв. чуста, тес>чӑв. чус т. ыт. те.
4. 8. Сӑмах пуҫламӑшӗнчи ав. тӗр. ^>чӑв. ш (=$) ав. тӗр. иӑ, йӑ. «зуб»^чӑв. шӑл~тут. теш;
"ког)- «замерэать»^чӑв. шӑн-, анчах ав. тӗр. 4от| «мороз» ~ чӑв. тӑм: тӑм укнӗ.